فرح دیبا، شهبانوی ایران، یکی از نمادهای برجسته مد و فرهنگ در دوران پیش از انقلاب اسلامی بود. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد در طراحی لباس‌های او، استفاده از تکنیک‌های چاپ و گلدوزی خاصی بود که در طراحی مد ایرانی تأثیرات زیادی به جا گذاشت. در این مقاله، به بررسی تکنیک چاپ کلاقه‌ای در لباس‌های فرح دیبا و ارتباط آن با نقش فرنگیس یگانگی خواهیم پرداخت. همچنین، تأثیر این تکنیک‌ها بر صنعت مد ایران و نقش آن‌ها در احیای هنرهای سنتی بررسی می‌شود.
چاپ کلاقه‌ای یکی از روش‌های سنتی چاپ روی پارچه است که از قدیم در ایران برای تزئین لباس‌ها و پارچه‌ها به کار می‌رفته است. این تکنیک، که بیشتر در دوران قاجار و پهلوی اول در ایران رایج بود، به وسیله ابزار خاصی به نام «کلاقه» انجام می‌شود. کلاقه‌ها معمولاً از چوب، فلز یا مهرهای سنگی ساخته می‌شدند و نقش‌های پیچیده و ظریفی را بر روی پارچه ایجاد می‌کردند. این تکنیک در بازارهای سنتی ایران، به ویژه در تبریز، مورد توجه بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است.
نقش فرنگیس یگانگی و ارتباط آن با چاپ کلاقه‌ای
فرنگیس یگانگی، به عنوان یکی از بنیادگذاران سازمان صنایع دستی ایران، نقش کلیدی در معرفی و احیای هنرهای سنتی ایران ایفا کرده است. او با مشاهده تکنیک چاپ کلاقه‌ای در بازار تبریز، به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و تصمیم گرفت این هنر را به فرح دیبا معرفی کند. فرح دیبا نیز با علاقه زیادی از این تکنیک استقبال کرد و از آن در طراحی لباس‌های خود استفاده کرد. این اقدام به احیای یکی از هنرهای ایرانی و معرفی آن به سطح جهانی کمک شایانی کرد.
چاپ کلاقه‌ای به دلیل زیبایی و ظرافتی که به لباس‌ها می‌بخشید، به یکی از انتخاب‌های اصلی در طراحی لباس‌های رسمی فرح دیبا تبدیل شد. لباس‌های فرح دیبا معمولاً از پارچه‌های فاخر مانند ابریشم، ساتن و مخمل ساخته می‌شدند و نقش‌های چاپی با استفاده از تکنیک کلاقه‌ای به این پارچه‌ها اضافه می‌شدند. این نقش‌ها اغلب به صورت گل‌ها، حیوانات، و طرح‌های هندسی بودند که همخوانی زیادی با فرهنگ و تاریخ ایران داشتند.
یکی از ویژگی‌های برجسته این لباس‌ها، ترکیب رنگ‌های ملایم و گرم با طراحی‌های پیچیده و جذاب بود که جلوه‌ای خاص به ظاهر فرح دیبا می‌بخشید. در حقیقت، این لباس‌ها نه تنها نمادی از زیبایی و شیک‌پوشی بودند، بلکه نشان‌دهنده ارادت او به هنرهای ایرانی نیز محسوب می‌شدند.
چاپ کلاقه‌ای و سایر تکنیک‌های مشابه، به ویژه در دوران شاهنشاهی پهلوی، تأثیر زیادی بر صنعت مد ایران داشت. در آن زمان، طراحان لباس به دنبال راه‌هایی بودند تا هنر ایرانی را در قالب مد روز جهان معرفی کنند. تکنیک‌های سنتی مانند چاپ کلاقه‌ای و گلدوزی‌های پیچیده، کمک کردند تا لباس‌ها علاوه بر زیبایی، ریشه‌دار و با هویت فرهنگی ایرانی به نظر برسند.
این روند در دهه‌های 50 و 60 میلادی که فرح دیبا در کانون توجهات مد جهانی قرار داشت، به او کمک کرد تا لباس‌های ایرانی را به دنیا معرفی کند و از آن‌ها در مجالس رسمی و مهم استفاده کند. لباس‌های فرح دیبا با استفاده از این تکنیک‌ها نه تنها به عنوان پوششی زیبا و شیک شناخته می‌شدند، بلکه بیانگر هویت و فرهنگ ایرانی نیز بودند.
چاپ کلاقه‌ای در لباس‌های فرح دیبا، علاوه بر زیبایی و ظرافت خاصی که به لباس‌ها می‌بخشید، نقش مهمی در معرفی هنرهای سنتی ایران به دنیای مد ایفا کرد. استفاده از این تکنیک‌ها نه تنها به طراحی لباس‌های فرح دیبا جلوه‌ای منحصر به فرد بخشید، بلکه تأثیر زیادی بر صنعت مد ایران و حفظ هنرهای سنتی ایرانی داشت. همچنین، ارتباط فرنگیس یگانگی با این تکنیک‌ها و توجه او به هنرهای سنتی ایرانی نشان‌دهنده اهمیت حفظ هویت فرهنگی در دنیای مد و طراحی است.
چاپ کلاقه‌ای در لباس‌های فرح دیبا به عنوان یک نماد از هم‌گرایی سنت و مدرنیته، همچنان تأثیرگذار است و می‌تواند الگویی برای طراحان مد امروز ایران باشد که می‌خواهند هویت فرهنگی خود را در دنیای مد معرفی کنند.
