در دل روستاهای سرسبز گیلان، جایی که باران آرام می‌بارد و بوی برنج و دود تنور با هم آمیخته‌اند، صدای شانه‌های دستگاه بافندگی هنوز شنیده می‌شود. صدایی که ریتم زندگی زنانی است که پشت دار می‌نشینند و «چادرشب» می‌بافند؛ بافته‌ای که از دل زمین، از رنگ گیاه و از فرهنگ زنانه‌ای هزارساله شکل گرفته است.
چادرشب چیست؟
چادرشب، یکی از اصیل‌ترین دست‌بافته‌های سنتی استان گیلان است. پارچه‌ای مستطیل‌شکل با نقش‌های چهارخانه، معمولاً در ترکیب رنگ‌هایی زنده مانند قرمز، بنفش، سرمه‌ای، سبز و مشکی. چادرشب را از نخ پنبه‌ای و گاهی مخلوطی از پنبه و ابریشم می‌بافند و استفاده‌اش در گذشته بیشتر برای بستن رخت‌خواب، بسته‌بندی لباس‌های عروس یا به عنوان سفره و روانداز بوده است.
در واقع چادرشب چیزی فراتر از یک پارچهٔ چهارخانه بود. در فرهنگ روستایی گیلان، چادرشب بخشی از هویت زنانه، جهیزیه دختران و حتی زبان بصری خانه‌ها بوده است.
تاریخچه‌ای با طعم زنانگی
چادرشب‌بافی، هنری زنانه بوده و هست. زنان روستایی در اوقات فراغت از کار در مزرعه، پشت دار چوبی خود می‌نشستند و با نخی که خودشان با دستانشان تاب داده بودند، چادرشب می‌بافتند. این هنر سینه‌به‌سینه از مادر به دختر منتقل شده است.
بافت چادرشب در مناطقی مانند فومن، شفت، ماسوله، صومعه‌سرا، لاهیجان و لنگرود رواج داشته و دارد. گفته می‌شود که این هنر در برخی مناطق به بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد.
رنگرزی طبیعی و بازی با رنگ‌ها
یکی از ویژگی‌های جذاب چادرشب گیلان، رنگ‌های زنده و گرم آن است. رنگ‌هایی که با استفاده از گیاهان محلی و روش‌های سنتی رنگرزی به نخ‌ها منتقل می‌شود. روناس، پوست گردو، برگ درخت توت و زغال‌سنگ گیاهی از منابع رایج رنگ بودند. ترکیب رنگ‌ها اغلب از ذهن هنرمند و بر اساس سلیقه، ذوق و تجربه شکل می‌گرفت. به همین دلیل هیچ دو چادرشبی شبیه هم نیست.
طرح‌های چادرشب معمولاً به‌صورت چهارخانه هستند و ترکیب خطوط عمودی و افقی با رنگ‌های متضاد، حالتی چشم‌نواز و مدرن به بافته می‌دهد — با وجود آن‌که کاملاً سنتی است.
کاربردهای چادرشب در زندگی روزمره
در گذشته چادرشب در خانه‌های روستایی برای مقاصد گوناگون استفاده می‌شد:
-
بستن رخت‌خواب (پتو، بالش، تشک) و قرار دادنشان در گوشهٔ اتاق
-
پوشاندن دوشک یا پتو هنگام مهمانی
-
بسته‌بندی لباس‌های نو و وسایل عروس در شب حنابندان یا هنگام انتقال به خانه داماد
-
پرده یا سفره در خانه‌های محلی
-
حتی لباس‌های محلی مردانه و زنانه در بعضی روستاها، از پارچهٔ چادرشب دوخته می‌شد.
امروزه از چادرشب‌ها در طراحی داخلی، کوسن، کیف، لباس‌های ترکیبی و حتی تابلوهای دیواری استفاده می‌شود.
ابزار و روش بافت چادرشب
چادرشب با دستگاه بافندگی دستی (دار چوبی) بافته می‌شود. این دار معمولاً در ایوان یا اتاقی کوچک در خانهٔ روستایی قرار دارد. نخ‌ها به صورت تار و پود بر هم سوار می‌شوند و با حرکت پا و دست، نقشه‌های چهارخانه به‌مرور ظاهر می‌شوند.
یک چادرشب کامل معمولاً بین ۳ تا ۶ روز زمان می‌برد و ابعاد آن حدوداً ۱.۵ در ۲ متر است. برخی زنان هنوز هم از دستگاه‌هایی استفاده می‌کنند که از مادر یا مادربزرگشان به ارث رسیده.
وضعیت امروز و تهدید فراموشی
متأسفانه با پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی، چادرشب‌بافی در بسیاری از مناطق رو به فراموشی رفته است. از یک‌سو محصولات صنعتی جایگزین شده‌اند و از سوی دیگر تعداد زنان مسلط به این هنر کمتر و کمتر شده است. اما با رشد علاقه به صنایع‌دستی و طراحی نوین، بار دیگر توجه‌ها به چادرشب گیلان جلب شده.
برخی طراحان مد و دکوراسیون داخلی، از چادرشب در محصولات جدید استفاده می‌کنند و این بافته را به شکلی تازه بازآفرینی کرده‌اند.
چادرشب، تکه‌ای از هویت شمال
چادرشب فقط یک پارچه نیست. روایتی است از رنگ، صبر، طبیعت، زنانه‌گی و مهربانی. هر تار و پود آن، داستانی دارد: از صدای شالیزار گرفته تا گرمای آتش اجاق و لبخند زنی که مشغول بافتن است.
در روزگاری که بسیاری از ما در جست‌وجوی ریشه‌های فرهنگی خود هستیم، چادرشب می‌تواند یادآور بخشی از آن ریشه‌ها باشد — ریشه‌هایی رنگی، زنده و اصیل.
اگر به دنبال لمس واقعی فرهنگ شمال ایران هستید...
در فروشگاه ما، مجموعه‌ای از چادرشب‌های اصیل گیلانی در دسترس شماست — هر کدام با رنگ و طرحی منحصربه‌فرد، بافته‌شده با دستان زنان روستاهای گیلان. چادرشب‌هایی که هم‌زمان می‌توانند کاربردی باشند و نمایشی از هنر زندهٔ ایرانی.
